140 x 176 - uitgelicht 3
Nog zo'n klein weefwerkje, ik kon het net maken van de kleurige stroken die ik over had van 'W.M. in Paradisum'. De kleuren nauwelijks bewust bij elkaar gekozen leveren een beeld op dat me doet denken aan Paul Klee, schilderijen met de gekleurde vierkanten uit de tijd dat hij docent aan het Bauhaus was. Niet raar dat ik aan Klee moet denken, al sinds ik zo'n vijftig jaar geleden zijn werk leerde kennen houd ik van zijn werk. Ik heb zo ongeveer een bibliotheek met boeken over hem en schreef in mijn blog eerder over hem in het stukje Klee en de bij.
Volgende week bespreek ik hoe "Klee en Muijs" mij tot nieuw werk hebben geïnspireerd.
De wonderlijke titel 'Rijnla pijla' komt van de derde kunstenaar, die bij dit werk letterlijk op de achtergrond een rol meespeelde. Klaus van de Locht's notitie met rood krijt, door mij gesneden uit het karton van een map waarin hij tekeningen opborg van zijn serie 'Rijnland pijnland'. Klaus maakte een schrijffout en door mijn uitsnede viel de laatste letter van Rijnland weg.
José Seeling
Toen ik in 1982 in het klooster kwam wonen, had José daar al een jaar of langer een atelier in de kamer van de hoofdzuster van de school. Ze werkte in die tijd met pastelkrijt aan nachtlandschappen. Diep zwart, met een fluwelig en kwetsbaar oppervlak. Je blik verdween zowat in het donker, steeds meer nuances vindend. Ik herinner me de vloer in dat atelier, onder de ezel lag een strook intens zwart poeder, het neergedwarrelde stof van het eindeloos aangebrachte zwarte krijt. Ik dacht er weer aan door het witte papierstof in het atelier van Nadine, waar ik twee weken geleden over schreef.
Door de zwarte en witte stoflaagjes in hun ateliers besef ik hoe sterk José en Nadine elkaars tegenpolen zijn. Niet alleen in de kleur van hun atelierstof.
Aan het begin van de tentoonstelling hangen van José vier kleine schilderijtjes. Vier keer hetzelfde landschap, met dezelfde titel, 'Weurt'. Je denkt al gauw dat het de vier seizoenen zijn. Maar als je beter kijkt, blijkt dat niet te kloppen. Ze zijn alle vier in dezelfde winter geschilderd. Je ziet steeds hetzelfde uitzicht uit haar atelier, de boomgaard van haar oom. Met ander weer, ander licht, het groen dat het voorjaar aankondigt. Het zijn er vier uit een serie van zevenenveertig, gemaakt gedurende een jaar.
José heeft aan vier seizoenen niet genoeg. Ik denk aan de schilderijtjes die ze maakte van een stukje uiterwaard, ook bij Weurt. Een meidoorn, een poeltje. Ze kwam er elke dag langs, op de fiets over de dijk van Beuningen naar haar atelier in Weurt. Een jaar lang schilderde ze dat zelfde stukje uiterwaard. Elke dag weer zag ze hoe anders het was, nam het in haar op, om er op die dag een schilderij van te maken. Al die schilderijen bij elkaar maken het verstrijken van de tijd zichtbaar. In alle eenvoud, door heel precies de dagelijkse veranderingen in weer en licht, in water en lucht te noteren.
De vijftien paneeltjes 'Boomgaard van mijn oom', zijn opnieuw observaties van de veranderingen in het landschap. Nu is het geen landschap zoals we gewend zijn, land - horizon - lucht. We zien de boomgaard van bovenaf.
Tussendoor iets over José: bij de oom van de boomgaard had José vanaf 1990 haar atelier. Tot ome Thee, zo spreekt ze zijn naam uit, in 2010 overleed. De kleine blokjes, steeds in de rechter bovenhoek van de schilderijen, zijn het huis en de schuur. De kleinste van die twee het huis, geen groot huis, op de verdieping een kleine kamer, de plek waar José volhardend werkte aan het noteren van haar observaties. In Weurt geboren, is zij diep geworteld in die paar vierkante kilometer tussen Beuningen en Weurt.
Eén schilderij van een boomgaard van bovenaf gezien zou ik gewoon een plattegrond noemen. Maar bij zo'n reeks, waarin opnieuw het verstrijken van de de tijd zichtbaar wordt, is het anders. Alsof er kaarten, plattegronden naast elkaar gelegd zijn die de veranderingen over jaren laten zien. De geschiedenis van een plek tonen. Met haar blik van boven, meer nog een drone- dan een helikopterview, voegt José een dimensie toe aan het noteren van het verstrijken van de tijd. Bij de subtiele veranderingen van dag tot dag voegen zich grote veranderingen. Veranderingen die zich over jaren uitstrekken. Zijn de eerste observaties die van natuurlijke processen, de laatste hangen samen met de mensen, met leven en sterven. De vijftien panelen 'Boomgaard van mijn oom' tonen de kleine veranderingen in de natuur en doen me de grote veranderingen in mensenlevens beseffen.
140 x 176 - uitgelicht 2
We gaven geen aanduiding van de maateenheid bij de titel van de tentoonstelling, 140 x 176. Vanzelfsprekend waren het voor ons centimeters. De vraag van De Nieuwe Gang aan de exposanten om in een oplage van 25 een werkje te maken voor de groeicatalogus, op het formaat A5 leidde mij vanzelf tot de maat 140 x 176, maar dan wel in millimeters. Als je bekend bent met papiermaten, dan weet je dat een A5-je iets groter is. Maar ik wist dat 'De Doos' waarin de werkjes verzameld kunnen worden net wat groter is. Zo weefde ik een klein werkje, om daarvan afdrukken in papier mee te maken. Gedrukt met grote druk en zonder inkt, zodat het in reliëf in het papier zichtbaar wordt.
Ik sneed smalle strookjes uit de restanten van Willem's schilderijen en lette vooral op de structuur en nauwelijks op de zichtbare vormen en kleuren. Juist dat leverde in mijn ogen toch een interessant beeld op. Aan de linkerkant verschijnt er zelfs de vorm van een kruis. Ik zag dat pas achteraf, als ik het had gezien terwijl ik het maakte, had ik het waarschijnlijk niet zo gelaten. Dat is het mooie van toevalligheden. Er gebeuren dingen die je niet durft te bedenken. Ik weet ook niet of Willem affiniteit had met de Christelijke symboliek, maar als iemand geleden heeft, gestorven is, dan mag wat mij betreft het kruis verschijnen.
Op de foto hierboven de afdruk, ook wel blinddruk of preeg genoemd. Omdat de kleur geen rol meer speelt, is de vorm van het kruis weer verdwenen. Wel zie je in het reliëf vormen en structuren die in het weefsel niet opvallen.
Die blinddrukken zijn dus bestemd voor abonnees op 'De Doos'. Het weefseltje vond ik wel geschikt voor de tentoonstelling. Nadenkend over hoe je dat op kunt hangen, viel mijn oog op het grijze karton van mappen uit het atelier van Klaus van de Locht. Klaus overleed in 2003, hij werkte in het atelier waarin na hem Willem Muijs heeft gewerkt. Dus als ik het 'weefseltje van Willem' op dat karton, zichtbaar met sporen van Klaus, zou monteren, dan levert dat een fysieke gelaagdheid op die verwijst naar de twee kunstenaars die na elkaar werkten in dat atelier op Hessenberg 1.
Onder Willem's geweven stroken zie je de door Klaus met rood krijt geschreven fragmenten van woorden (zie de foto bovenaan deze blogpost). Op de mappen schreef hij de titels van de series die erin opgeborgen waren, zoals Rijnland Pijnland of Insula Batavorum. Die fragmenten zijn de titels die ik aan mijn kleine werkjes gaf.
Toen ik dit aan Casper ter Heerdt vertelde, gaf hij me een boekje over Klaus met daarin onderstaande foto. In de kast links staat een hele rij van die mappen. Achter Klaus hangen, met wasknijpers aan een paar lijntjes, tekeningen en een reproductie (?) met een kruisiging. Verschijnt ook hier nota bene het kruis! "Schrijver, hou je hoofd erbij, dit is een foto van het atelier van Klaus, niet van Willem!".
Marloes Meijburg
'Het formaat en materiaal moeten er echt bij!'. Marloes was daarover heel stellig in het gesprek dat we met elkaar hadden over wat er wel en niet op de lijst bij de tentoonstelling moest komen. "Het materiaal waarmee ik werk is heel belangrijk". Haar fascinatie voor oude schildermaterialen en technieken levert werk op met een bijzondere huid. Oppervlak van verf en aardstoffen, een gevoelige materialiteit. Ze schildert altijd landschappen.
In het schilderij op de foto hieronder is de blik naar beneden gericht, de denkbeeldige horizon bevindt zich boven ons gezichtsveld. Marloes vertelt dat ze aan het schilderij begon met het idee om een stuk grond van 140 x 176 te schilderen. Op een moment dat ze niet wist hoe ze verder moest, deelde ze op WhatsApp een foto van het schilderij met vrienden. Andreas Hetfeld, goede vriend van Willem, zag hem toevallig en moest denken aan een tekening van een dode ooievaar die Willem ooit maakte. Hij stuurde die naar Marloes. Wonderlijk genoeg kende zij dat werk van Willem niet, maar toen ze met de beamer de dode ooievaar op haar eigen schilderij projecteerde vielen de twee beelden schitterend samen en wist ze hoe ze verder moest. Alsof de gestorven ooievaar haar stukje grond weer tot leven wekte. Als je een beetje gevoelig bent voor symboliek, mooier kun je het niet krijgen!
Klik op projectie van de ooievaar om het filmpje te zien dat Marloes maakte.
In een van de publicaties die Willem Muijs maakte over zijn project Het atelier als mentaal landschap staat een houtskooltekening van zijn eigen atelier. Omdat ik hierboven al hetzelfde atelier liet zien (toen nog van Klaus), zocht ik hem op. Tot mijn grote verrassing heeft Willem de tekening van de dode ooievaar op de ezel staan. Ik denk dat hij dat zo heeft gearrangeerd, immers draaide dat hele project om het atelier als spiegel van mentale processen die zich in het hoofd van de kunstenaar afspelen. Dan laat je het niet aan het toeval over wat er in het zicht staat of ligt.
Ik zie nog iets anders opmerkelijks, aan de rechterkant ligt een tekening naar een fresco van Massacio uit de Brancacci-kapel in Florence. De voorstelling: de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs. Helemaal aan de rand van de tekening, de onderbenen en voeten staan er niet op, alsof ze het beeld uit lopen...
... even terug naar mijn vorige atelierbericht waarin ik schreef over mijn 'Triptiek voor W.M.'. De drie werken hebben alledrie een eigen titel. De eerste twee, '..edges..' en '..heaven..' dienden zich gewoon aan. Ik vond ze concreet en tegelijk geladen met betekenis. Maar bij de derde 'W.M. in Paradisum' voelde ik enige reserve. Ik had er geen idee van of Willem met zo'n door en door Christelijk motief geassocieerd zou willen worden. Nu ik in zijn atelier die Massacio zie liggen, ben ik er wel enigszins gerust op.
140 x 176 - uitgelicht 1
Zondag was de opening van de tentoonstelling 140 x 176 in De Nieuwe Gang. Het was druk, de gang vol mensen. Wat een geluk dat het juist op die dag zonnig was en aangenaam in de tuin, zodat we de openingsceremonie buiten konden doen.
Gedurende de tentoonstelling zal ik elke week een werk en dat van een van de collega's uitlichten. Bij de opening bleek dat de verhalen bij het werk voor veel bezoekers waardevol zijn.
Bij de ingang als een kleine hommage aan Willem Muijs een toelichting op de tentoonstelling.
Willem Muijs
1949 – 2017
Op 2 maart 2017 stuurt Willem Muijs een mail:
“Gratis af te halen, twintig opspanramen 140 x 176. Wie het eerst komt….”
Ik ben de eerste en haal ze samen met Nadine Zanow op. Zeer onder de indruk, Willem weet immers dat hij niet lang meer te leven heeft.
We spreken af dat ik een portretje van hem zal schilderen.
30 maart 2017, Willem komt met zijn vriend Benno Neeleman naar mijn atelier voor een eerste portretsessie. Benno is fotograaf, vergezelt Willem en kan het niet laten foto’s te nemen. Tot een tweede sessie komt het in de maanden daarna niet meer.
De in juli 2017 geplande tentoonstelling in De Nieuwe Gang van Willem Muijs’ project Atelierportretten moet komen te vervallen. Wel lukt het een groepstentoonstelling te maken van kunstenaars uit het klooster en enkele van daarbuiten. Het thema Where did all my words go sluit aan op het dichtersfestival dat op 2 juli in de tuin plaats vindt.
De kunstenaars uit het klooster besluiten met elkaar opnieuw een groepstentoonstelling te maken. Nu met het materiaal uit Willem’s nalatenschap als uitgangspunt. De opspanramen, de maat daarvan (140 x 176 cm) en met als uitbreiding een inhoudelijke thematiek:
de cyclus leven – dood – nieuw leven
en
verlies en verlangen
Het resultaat is de tentoonstelling 140 x 176
Henk Hage, 1 maart 2018
Links op de foto liggen de latten van de opspanramen, uit elkaar gehaald en van de randen van de uitgesneden schilderdoeken ontdaan. Die randen bewaarde ik, met het idee 'daar kan ik nog wel eens wat mee'. Zelfs de nietjes waarmee ze vast zaten heb ik bewaard.
In mijn werkplaatsbericht van 7 januari Zig zag schreef ik over het werk dat ik van die randen maakte: Woven edges of W.M.
Over het idee om zo nieuw leven te geven aan de resten van Willem's afgedankte schilderijen was ik opgewonden enthousiast. Het was wat je noemt 'een sterk concept'. Maar ik maakte me zorgen of het wel tot een beeld zou leiden dat ook zonder het verhaal erachter sterk zou zijn. Toen het eenmaal klaar was viel me dat alleszins mee. Ik had zelfs zin in meer. Maar de randen waren allemaal gebruikt. Wel had ik van Willem vijf doorgezaagde schilderijen staan, met het beschilderde doek er nog op. Die heb ik, wat je noemt, gestript: uit elkaar gehaald en het schilderdoek in stroken van 4 cm breed gesneden. Zowel 140 als 176 zijn deelbaar door 4. Zo kon ik met die beschilderde en veelkleurige stroken aan de slag. Genoeg voor nog twee weefwerken van 140 x 176. Het werd dus een drietal, een triptiek.
Hieronder de schilderijen afzonderlijk, in de volgorde waarin ik ze maakte.
De titel van het donkere werk, 'A heaven for W.M.', dank ik aan Uwe Poth. Op zijn tentoonstelling in Museum het Valkhof (nog t/m 21 mei, aanrader!) zag ik schilderijen uit zijn omvangrijke serie 'A heaven for Raphael'. Een reeks gebaseerd op de 140 vierkante cassetten in de koepel van het Pantheon in Rome, alwaar het graf van de schilder Raphael zich bevindt.
Nadine Zanow
Zonder Nadine was dit project er niet geweest. Met haar ging ik bij Willem die spanramen ophalen. Kort daarvoor betrok ze een atelier in het klooster (ze woonde een paar jaar eerder hier ook al) en ik dacht dat zij wel raad zou weten met die grote doeken. Zij maakte eerder schilderijen van dit formaat. Pas onderweg naar Nijmegen hoorde Nadine van Willem's noodlottige ziekte. De kennismaking zou dus tevens hun laatste ontmoeting zijn. Die aangrijpende ervaring werd de impuls voor het project. Nadine stelde voor de opspanramen te delen en voor haar lag de thematiek om op die ramen aan het werk te gaan voor de hand. De cyclus leven, dood, nieuw leven. De andere kunstenaars uit het klooster konden zich daarin direct vinden.
Het grote werk is een collage van vele lagen papier op papier. Materiaaltechnisch een lastig probleem omdat papier blijft krimpen en rekken afhankelijk van de wisselende luchtvochtigheid. En al die laagjes papier doen dat allemaal in een andere richting. Hoe groter het werk, des de meer speelt dat krimp- en rekprobleem. Toch is het gelukt de voltooide collage in de juiste spanning op de spanramen te monteren. De beweging blijft binnen acceptabele grenzen.
Nadine ken ik inmiddels een kleine tien jaar. Steeds meer zie ik hoe haar werk haar turbulente leven zich weerspiegelt. Uit Bulgaars-Oostenrijkse wortels, in de VS opgegroeid, als volwassen schilder in Nederland neergestreken. Ik zie dat terug in de vele lagen papier die in de collages over elkaar geplakt worden. Papier gevonden in een schuur van de familie in Bulgarije. Papier dat ze meenam van de vele plekken waar ze werkte en woonde. Als beeld van de vele lagen uit haar leven. Eenmaal opgeplakt wordt het papier doorkrast en doorgrieft. Getergd. Tot het uiterste. Onderliggende lagen worden blootgelegd, gaten weer dichtgeplakt. Overal in haar atelier uitgekraste papierstofsnippers neergedwarreld, als van een sneeuwbuitje. Woorden, teksten. Fragmenten en zinnen uit Dark Shadows, een 'gothic' tv-serie uit haar jeugd, worden tot beeld. Steeds weer woorden, letters worden beelden. En de maan. De maan die overal schijnt, overal hetzelfde schijnt, waar op de wereld je ook woont.
Woorden worden tot beeld
De maan die overal schijnt
