Maand: oktober 2015

Tuc 4, 21IX/5X15

Niet te geloven dat dit hetzelfde portret is dat ik al eerder liet zien aan het eind van mijn bericht van 1 oktober. Daar beschrijf ik mijn twijfel of ik wel verder kan met dit schilderij, omdat het zo sterk verbonden is met de op dat moment zichtbare pijn op het gelaat van Tuc. Twee weken later, dezelfde pijn en een paar uur schilderen verder. Een ruimtelijk en bijna geboetseerd portret. Het sterke licht van links, door de opstelling in de werkruimte die ik voor Tuc gekozen heb. Met zijlicht worden de vormen in het gezicht goed zichtbaar, wat voor het schilderen fijn is. Toch vermijd ik dat zoveel mogelijk. Het zou alle portretten dezelfde lichte zijkant geven, met aan de andere kant de donkere schaduw. In dit project zou dat makkelijk gelezen kunnen worden als: ja, je kunt wel zien, iedereen heeft zijn donkere en zijn lichte kant. Dat vind ik té voor de hand liggend. Daarom zijn alle portretten geschilderd met het licht van voren. Ik heb de ramen achter me. Het model kan naar buiten kijken.

Dit portret is duidelijk het resultaat van de vele uren die ik met Tuc schilderend, pratend en zwijgend doorbracht. Als contrast hiermee een portret dat ik in minder dan een uur deed.

For 3, 13X15

For 3 is het derde portret dat ik van dit model maakte. De twee andere, van eind juni, ontstonden onder druk:

“Overmorgen komt mijn moeder op bezoek. Ik wil haar een portret geven. Is het dan klaar?”

Inmiddels ben ik daar wel aan gewend geraakt. Zeker een op de drie portretten, die eigenlijk voor de modellen zelf bestemd zijn, gaan als geschenk naar hun moeder. Aanvankelijk was dat lastig. Ik zat onwillekeurig rekening te houden met wat die mij onbekende moeder graag zou willen zien. De portretten werden daar niet beter van. Dus die eerste twee portretten van For opnieuw onder handen genomen.  En een derde begonnen:

“Kan me niet schelen wat je moeder hier van vindt”.

Ik was van plan met brede kwasten en grote streken het omvangrijke gezicht lekker borstelend te schilderen. Koos daarvoor de uitzonderlijke opstelling met zijlicht (te zien op de atelierfoto onderaan dit bericht). Maar, zoals wel vaker gebeurt, mijn handen deden iets heel anders. Met de kleinste marterharen penselen ontstond al tekenend het portret. Dunne, golvende lijnen. Geconcentreerd werken, For ondertussen gezellig kletsen. Alsof ik met die zachte penselen me een weg naar binnen schilderde.  Later brede streken er overheen. Het portret is niet alleen gezellig, het heeft ook iets explosiefs. Als ik aan dat geklets terugdenk, geloof ik dat het wel klopt.

Cae 1, 22IX/12X15

Model Cae liet ik al eerder zien. Cae 2 is het schilderijtje in een fractie van een seconde gemaakt. De paars-bruinige vlek  waarvan ik me afvraag of ik dat wel een portret mag noemen. Inmiddels heb ik nogal wat reacties op dat blogbericht gekregen: ‘prachtig schilderij’. Het waren niet alleen collega’s die zo reageerden. In de kliniek daarentegen vindt men het wel raar. Ik laat Cae 2 rusten, ben inmiddels ook met Cae 3 bezig. Daardoor vrij kunnen werken aan het hier getoonde Cae 1. Dit model wil het portret dat hij krijgt aan zijn ouders (!) schenken. Dat belemmert me niet, in dit portret bekommerde ik me nauwelijks om gelijkenis. Verrassend genoeg herkent Cae zichzelf. Als tweejarige!

Tot slot nog een detailfoto van een portret dat nog onderweg is. Soms maak ik foto’s van details die ik heel treffend vind. Toen ik deze foto zag, dacht ik: ‘was dit maar het hele schilderij’. Zijn er over een tijdje van die ‘ingezoomde’ portretten… bij deze foto ligt daarvan dan het begin.

Oct 1, 15IX/6X15, detail

13 oktober 2015
opstelling met licht van links met op de ezel For 2

Cae 2, 22IX15

In een fractie van een seconde is dit schilderijtje gemaakt. Zijdelings, terwijl ik mijn aandacht had bij het andere, Cae 1. Ik had Cae nog maar kort gezien. Niet meer dan de paar minuten van zijn entree in de werkplaats en het pakken van de juiste verf. Pas ’s avonds thuis zag ik op de foto ervan dat het een sterk schilderijtje is en dat het precies klopte met de indruk die Cae bij mij had achter gelaten. Maar is het wel een portret? Durf ik het zo te laten en erop te vertrouwen dat de eerste indruk, achteloos gepenseeld, iets wezenlijks laat zien van de man die ik kort daarvoor voor het eerst ontmoette? Is dit de fractie van de seconde waar de Braziliaanse fotograaf Sebastião Salagado over spreekt (zie: De eerste portretsessies)?

Gisteren kwam Cae voor de tweede sessie. Ik was benieuwd naar zijn reactie, als dit zijn voltooide portret zou zijn. Omdat zijn grote donkere ogen me vragend aankeken, precies zo open en uitnodigend als het centrum van de ovalen penseelstreek op het schilderijtje, zocht ik naar de passende woorden, in een poging hem uit te leggen wat ik in dit beeld zie. Zijn ogen bleven vragen, mijn woorden schoten tekort.  Wel kon hij zich vinden in mijn besluit dit schilderij te laten rusten en aan een nieuwe, Cae 3, te beginnen. Binnenkort meer…

Tri 2, 28IX15

Ook dit portret, Tri 2, is zo zijdelings geschilderd. In dit geval niet in een fractie van een seconde. Maar meer dan een paar minuten heb ik er niet aan zitten schilderen. Het is een soort samenvatting van wat ik tijdens het werken aan het andere schilderij (Tri 1, hier niet te zien) aan het ontdekken was. Er een paar dagen later naar kijkend, zie ik er veel van de man die er model voor zat in terug. In ieder geval meer, dan in het portret waarin ik heb zitten ploeteren aan het hoge voorhoofd, de puntige neus, grote oren en scheve mond die hij heeft. Daarom laat ik dat nu dan ook niet zien.

De ervaringen met deze twee schilderijen staan in groot contrast met mijn eerder genoemde verlangen om juist langer en vaker met hetzelfde model door te werken (zie: Langer doorwerken). Onderstaand portret van Tuc is het vierde dat ik van hem maakte, in de vijfde sessie. De sessies duren met hem meestal twee à drie uur. Bij elkaar heeft hij dus al een uur of twaalf voor me model gezeten.

Tuc 4, 21IX15

Op de morgen van deze sessie kwam Tuc rimpelig binnen. Slechte nachtrust en ingrijpende gebeurtenissen zichtbaar in zijn gezicht. Nauwelijks gesproken tijdens het schilderen. Ik besefte dat dit kon door het vaker en langere werken. Juist in die stilte werd de aan Tuc zichtbare pijn niet weg gepraat. Het portret werd wel héél heftig. Meer nog dan in de hier zichtbare staat. Ik vroeg me zelfs af of hij tegen de confrontatie ermee bestand zou zijn. Daarom die heftigheid iets getemd. Achteraf gezien spijt daarvan. Volgende week komt Tuc weer. Waarschijnlijk kan ik dan niet verder met dit schilderij. Zijn stemming zal anders zijn, hoop ik voor hem.

Het grote verschil tussen het langdurige werken en de split second waarin iets essentieels zichtbaar wordt, zet mijn denken in gang. Die bijzondere intimiteit die kan ontstaan door de uren zitten en schilderen, tegenover dat wonderlijke geraakt worden door een eerste indruk. Beide zijn ingrediënt en voorwaarde voor een portret waarbij je iets van het wezenlijke wilt treffen. Meer wilt laten zien wie iemand is, dan wat hij heeft. Grote oren of de scheve mond, die heb je, die ben je niet. Net zo goed de sombere stemming, ook die heb je. De twee sterk geabstraheerde schilderijtjes hierboven getoond, laten mogelijk iets zien van hoe het model is. Hier stuit ik op het mooie filosofische verschil tussen hebben en zijn. Doch, mijn conclusie is niet eenduidig. Denkend daarover zou het zijn en de volledige abstractie mijn streven zijn. Maar, ik kan het niet over mijn hart verkrijgen, mijn modellen portretten aan te bieden zonder ogen en oren, zonder neus en mond…

29 september 2015

De blog heeft sinds enkele weken een portrettengalerij, met naast elkaar een keus uit de eerder gepubliceerde portretten. De foto’s  daar zijn beter dan in de blogberichten. Vooral in de vergroting die gekozen kan worden, zie je beter de verf en meer van het schilderen.